ਹਰਮੰਦਿਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ

ਇਸ ਪੋਸਟ ਵਿਖੇ ਹਰਮੰਦਿਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ( Harmandir sahib history in punjabi ) ਬਾਰੇ ਸੰਪੂਰਨ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿਤੀ ਗਈ ਹੈ |

ਹਰਮੰਦਿਰ ਸਾਹਿਬ (Harmandir sahib history in punjabi)

ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਮੁੱਖ ਮੰਤਵ ਮਰਦਾਂ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਲਈ ਅਜਿਹੀ ਥਾਂ ਬਣਾਉਣਾ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਦੋਵੇਂ ਬਰਾਬਰ ਅਰਦਾਸ ਕਰ ਸਕਣ। ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਸਰੋਵਰ ਵਿੱਚ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਸੁਪਨਾ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਤੀਜੇ ਗੁਰੂ, ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦਾ ਸੀ। ਪਰ ਇਸ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਚੌਥੇ ਗੁਰੂ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਬਾਬਾ ਬੁੱਢਾ ਜੀ ਦੀ ਦੇਖ-ਰੇਖ ਹੇਠ ਕਰਵਾਈ ਸੀ। ਸ਼੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ 1570 ਈ. ਇਹ 1577 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਜੋ ਪੂਰਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਹ ਥਾਂ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਦਾ ਡੇਰਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਗੌਰਵਮਈ ਹੈ। ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਕਈ ਦੁਖਾਂਤ ਅਤੇ ਦਰਦਨਾਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਾ ਗਵਾਹ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅਫਗਾਨ ਅਤੇ ਮੁਗਲ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਨੇ ਕਈ ਵਾਰ ਇਸ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਤਬਾਹ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਮੁੜ ਵਸਾਇਆ। ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ ਕਈ ਬਦਲਾਅ ਆਏ ਹਨ ਪਰ ਅੱਜ ਵੀ ਇਸ ਦੀ ਸ਼ਾਨ ਬਰਕਰਾਰ ਹੈ।

Golden temple

ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਲਗਭਗ 400 ਸਾਲ ਪੁਰਾਣੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਨਕਸ਼ਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਇੱਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸੰਤ ਹਜ਼ਰਤ ‘ਮੀਆਂ ਮੀਰ‘ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਇਸਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਦੇਖ-ਰੇਖ ਹੇਠ ਬਣਵਾਇਆ। ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਬੁੱਢਾ ਜੀ, ਭਾਈ ਗੁਰੂਦਾਸ ਜੀ, ਭਾਈ ਸਾਹਲੋ ਜੀ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਭਰਾਵਾਂ ਨੇ ਮਿਲ ਕੇ ਮਦਦ ਕੀਤੀ।
ਅਰਜੁਨ ਦੇਵ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਉੱਚ ਪੱਧਰੀ ਢਾਂਚਾ ਬਣਾ ਕੇ ਚਾਰੇ ਪਾਸਿਓਂ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਬਣਾਇਆ, ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਹਰ ਜਾਤ, ਧਰਮ, ਜਾਤ ਆਦਿ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਰੱਖਿਆ। ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕਰਵਾਇਆ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਬੁੱਢਾ ਜੀ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾ ਗ੍ਰੰਥੀ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ।
ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਨੂੰ ਅਥ ਸਤਿ ਤੀਰਥ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦੇ ਕੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਪਵਿੱਤਰ ਤੀਰਥ ਥਾਂ ਬਣਾ ਦਿਤਾ ਗਿਆ। ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਝੀਲ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ 67 ਵਰਗ ਫੁੱਟ ਦੇ ਥੜ੍ਹੇ ‘ਤੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਅੰਦਰ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਛੇਵੇਂ ਗੁਰੂ, ਸ੍ਰੀ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਦਾ ਘਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਮੁਗਲਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤੀ

ਬਾਬਾ ਦੀਪ ਸਿੰਘ ਨੇ 1757 ਈ. ਵਿਚ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਮੁਗਲਾਂ ਤੋਂ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰਵਾਇਆ। ਬਾਬਾ ਦੀਪ ਸਿੰਘ ਇਸ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਲੜਦੇ ਹੋਏ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਤਲਵਾਰ ਅੱਜ ਵੀ ਮੰਦਰ ਦੇ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਵਿੱਚ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਹੈ। ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਪੁਨਰ ਨਿਰਮਾਣ ਸੰਨ 1764 ਈ. ਵਿਚ ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਦੁਬਾਰਾ ਉਸਾਰਿਆ ਸੀ। 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ, ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਿਆ, ਅਤੇ ਇਹ ਉਹ ਹੀ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਮੰਦਰ ਦੇ ਉੱਪਰਲੇ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ 750 ਕਿਲੋ ਸੋਨੇ ਨਾਲ ਢੱਕਿਆ ਸੀ।
ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਹਮਲਾ ਕਰ ਕੇ ਨਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਪਰ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਹਰ ਵਾਰ ਇਸਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਬਣਾਇਆ ਹੈ। ਇਹ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਅਫਗਾਨ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਬਾਹ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ, ਫਿਰ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਬਣਾਇਆ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਸੋਨੇ ਦੀ ਪਰਤ ਨਾਲ ਸਜਾਇਆ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਸ ਮੰਦਰ ਵਿੱਚ ਪਟਮੰਡਪ ਦਾਨ ਕੀਤਾ ਸੀ ਜੋ ਅੱਜ ਵੀ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਨੇ 1577 ਈ. ਵਿੱਚ 500 ਵਿੱਘੇ ਵਿੱਚ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ ਸੀ।

ਹਰਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ 1984 ਦੀ ਘਟਨਾ

ਸਨ 1984 ਈ. ਵਿੱਚ operation blue star ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਮੰਦਰ ਦਾ ਵੱਡਾ ਹਿੱਸਾ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। operation blue star ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਮੰਦਰ ਵਿੱਚ ਛੁਪੇ ਅੱਤਵਾਦੀ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣਾ ਸੀ। ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਦੌਰਾਨ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਾ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਸਾਥੀ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ। ਇਸ ਹਮਲੇ ਦੇ ਕਾਰਨ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਅਤੇ ਮੰਦਰ ਦਾ ਕੁਝ ਹਿੱਸਾ ਤਬਾਹ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ।

ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਸਰੋਵਰ ਵਿੱਚ ਇਸ਼ਨਾਨ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ

ਇਥੇ ਦੁਮਾਂਜਲੀ ਬੇਰੀ ਨਾਂ ਦਾ ਸਥਾਨ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਦੇ ਦੁੱਖ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਕੋੜ੍ਹ ਤੋਂ ਪੀੜਤ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਕੋੜ੍ਹ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਮੰਦਰ ਦੀ ਰਵਾਇਤ ਹੈ ਕਿ ਇੱਥੇ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਕੇ ਹੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ विखे ਮੱਥਾ ਟੇਕਦੇ ਹਨ। Harmandir sahib history in punjabi

ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਸਮਾਂ

ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਗਰਮੀਆਂ ਦੀਆਂ ਛੁੱਟੀਆਂ ‘ਚ ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਹਰਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਘੁੰਮਣ ਜਾਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾ ਰਹੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਸੋਚੋ ਵੀ ਨਾ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਸਮੇਂ ਇੱਥੇ ਬਹੁਤ ਗਰਮੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਸੈਰ-ਸਪਾਟੇ ਦੇ ਲਿਹਾਜ਼ ਨਾਲ ਤੁਸੀਂ ਜੁਲਾਈ ਤੋਂ ਅਗਸਤ ਤੱਕ ਮਾਨਸੂਨ ਸੀਜ਼ਨ ਦੌਰਾਨ ਇੱਥੇ ਆ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਜਾਂ ਅਕਤੂਬਰ ਤੋਂ ਮਾਰਚ ਤੱਕ ਇੱਥੇ ਆਉਣ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਸਮਾਂ ਹੈ।

ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ ਲੰਗਰ ਹਾਲ ਕਿੱਥੇ ਹੈ

ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਲੰਗਰ ਹਾਲ ਵਿਚ ਕੋਈ ਵੀ ਆ ਕੇ ਖਾਣਾ ਖਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਹਰ ਰੋਜ਼ 40 ਹਜ਼ਾਰ ਲੋਕ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਹਾਲ ਵਿੱਚ ਇਕੱਠੇ ਭੋਜਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਛੁੱਟੀਆਂ ਅਤੇ ਹਫਤੇ ਦੇ ਆਖਰੀ ਦਿਨ ਇੱਥੇ ਲਗਭਗ 4 ਲੱਖ ਲੋਕ ਖਾਣਾ ਖਾਂਦੇ ਹਨ। ਇੱਥੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਰੋਟੀਆਂ ਪਰੋਸੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਰੋਜ਼ਾਨਾ 12 ਹਜ਼ਾਰ ਕਿਲੋ ਆਟਾ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਲੰਗਰ ਵਿੱਚ ਬੈਠਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜੁੱਤੀ ਲਾਹ ਕੇ ਅਤੇ ਸਿਰ ਢੱਕਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।
ਇਸ ਗੁਰੂ ਘਰ ਵਿਖੇ ਦੋ ਲੰਗਰ ਹਾਲ ਹਨ, ਇੱਕ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ 5000 ਲੋਕ ਇਕ ਨਾਲ ਖਾਣਾ ਖਾ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਦੀ ਸਫਾਈ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਇਸ ਗੱਲ ਤੋਂ ਲਗਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਖਾਣ ਵਾਲੇ ਭਾਂਡੇ 5 ਵਾਰ ਧੋਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲੰਗਰ ਪ੍ਰਥਾ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਗੁਰੂ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਇਸ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਲਈ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਹਰ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਠਹਿਰਨ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੈ, ਇੱਥੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕਮਰੇ ਅਤੇ ਹਾਲ ਬਣੇ ਹੋਏ ਹਨ।

ਹਰ ਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਸਮਾਂ

ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਲਈ ਜਾ ਰਹੇ ਹੋ ਤਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਲੰਬੀ ਕਤਾਰ ਵਿੱਚ ਖੜ੍ਹਨਾ ਹੀ ਪਵੇਗਾ। ਇੱਥੇ ਆਨਲਾਈਨ ਬੁਕਿੰਗ ਦੀ ਸੁਵਿਧਾ ਉਪਲਬਧ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਲੰਬੀ ਲਾਈਨ ਤੋਂ ਬਚਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਸਵੇਰੇ 3 ਜਾਂ 4 ਵਜੇ ਲਾਈਨ ਵਿੱਚ ਲੱਗ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਇਸ ਰਾਹੀਂ ਤੁਹਾਡਾ ਨੰਬਰ ਜਲਦੀ ਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਛੁੱਟੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਘੁੰਮਣ ਜਾਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾ ਰਹੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ 5 ਜਾਂ 6 ਘੰਟੇ ਲਾਈਨ ‘ਚ ਖੜ੍ਹਾ ਹੋਣਾ ਪਵੇਗਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਜਿਸ ਦਿਨ ਛੁਟੀ ਦਾ ਦਿਨ ਨਾ ਹੋਵੇ ਉਸ ਦਿਨ ਤੁਹਾਨੂੰ ਹਰ ਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਘੁੰਮਣ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ|

ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਵਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਲੇਖ

FAQ